Gepubliceerd op 5 april in Verleden.

Naam

De naam Hagestein voor de nederzetting ten oosten van Vianen is een relatief jonge naam. De naam is afgeleid van kasteel Hagestein dat kort voor 1251 werd gebouwd. Het kasteel werd gebouwd bij het dorp Gasperden. Een nederzetting die voor de tijd van de grote ontginningen op een hoge rug in het landschap was gesticht. Gasperden komen we voor het eerst in de archieven tegen als Gaspewerde (1228) of Gaspward (1241). Na de verwoesting van het kasteel en de nederzetting in 1405 werd de herbouw van kasteel en nederzetting voortaan in zijn geheel met Hagestein aangeduid. De naam Gasperden was afgeleid van de kreek Gaasp die er langs liep en werde (=waard). Werde moet men hier als eiland interpreteren en de waternaam gaasp is afgeleid van hoek. De kreek maakte een rechte hoek, een hoek die nog steeds in het landschap te herkennen is als de Biezenweg en van waaruit de Biezenpolder is ontgonnen. Hagestein is een modieuze naam die door de bouwer van het kasteel, Gijsbert van Gevengoie (van Goye), moet zijn verzonnen. Stein is namelijk een suffix afkomstig uit het Duitse Rijnland. Hage is afkomstig van een oude toponiem ter plekke die nog in de poldernamen Grote en Kleine Hagen voortleeft. Hage of Hegge was in de Merovingische en Karolingische tijden een strook natuurlijke dichte begroeiing die als gebiedsafbakening werd benut.

Kasteel en stad

In 1251 droeg Gijsbert uten Goye slot Hagestein op aan graaf Otto II van Gelre. Hij kreeg het daarna, zoals gebruikelijk, weer als erfleen terug. Een nazaat verkocht het of moest het onvrijwillig afstaan aan de graaf van Holland, die het in 1335 als leen uitgaf aan Otto van Asperen. Rond 1350 werd het verkocht aan Jan IV van Arkel. Kleinzoon Jan V versterkte het slot, samen met slot Everstein te Everdingen, rond 1376 en verleende Gasperden stadsrechten. Hij begon de nederzetting Gasperden als stad uit te leggen met onder andere een omgrachting. De ligging tussen het Hollandse Vianen en Gelderse Culemborg zal de belangrijkste drijfveer zijn geweest. Jans bezit in deze regio vereiste gewoon een sterkte om niet opgeslokt te worden. Het mocht niet baten; tijdens de zogenaamde Arkelse oorlogen, waarbij het Sticht en Holland samenwerkten, werd het gebied veroverd en het kasteel met het prille stadje in 1405 met de grond gelijk gemaakt. Gasperden verloor zijn stadsrechten. De bisschop van Utrecht kreeg de zeggenschap over het gebied, maar gaf deze in 1510 door aan de kapittels van de Dom en Oud Munster. De kapittelheren lieten tussen 1546 en 1583 een nieuw kasteel bouwen naar het ontwerp van Marcelis Keldermans en Willem van Noort. Aanvankelijk was het niet meer dan een woontoren. In 1674 werd het kasteel verkocht en daarna veranderde het diverse malen van eigenaar. Zelfs de stad Dordrecht is eigenaar geweest van het bouwwerk. Het tweede kasteel is in 1855 afgebroken. Hoogteverschillen in het landschap geven nog de plaatsen van de oude kastelen aan. Een sloot markeert een deel van de oude omgrachting van het would-be stadje.

Infrastructurele toppers

Hoe landelijk en dorps Hagestein nog mag zijn met slechts enkele naoorlogse nieuwbouwwijken buiten de kom (Dorpsstraat), in de nabijheid staan twee infrastructurele werken die van groot belang zijn in het Nederlandse water- en wegennet. Een icoon van waterbeheersing is de stuw met sluis en waterkrachtcentrale in de Lek. Een markant element in het rivierlandschap door de esthetische kwaliteiten van het ontwerp. Het wordt een vizierstuw genoemd vanwege de gelijkenis met het vizier van een ridderhelm. Vlak bij Hagestein ligt een verkeersknooppunt dat merkwaardig genoeg Everdingen heet. Hier kruist de A2 de A27. Het is één van de belangrijkste knooppunten van Nederland en pas sinds 1980 een echt knooppunt. Het heeft voor de grootste structurele verandering in het landschap van Hagestein gezorgd: grote linten asfalt en een enorme zandwinput ten noordoosten van Hagestein. De put heet vreemd genoeg Everstein, naar een verdwenen kasteel dat bij Everdingen gesitueerd moet worden.