Gepubliceerd op 18 juli 2024 in Verhalen.

Op 9 juni 1941 wordt de overleden ex-keizer van het Duitse Keizerrijk Wilhelm II begraven op Huis Doorn, waar hij sinds 1919 heeft gewoond. Een bericht met een verslag van zijn begrafenis wordt vanuit Doorn via het Algemeen Nederlands Persbureau (ANP) naar het DNB in Berlijn gestuurd. De afkorting DNB wordt in het bericht niet toegelicht, maar verwijst waarschijnlijk naar het Deutsches Nachrichtenbüro, het officiële persbureau van Nazi-Duitsland. Het ANP communiceert met het DNB omdat het tijdens de oorlog in dienst is gesteld van de Duitse bezetter.[1] Het verslag van de begrafenis wordt verstuurd via de telex, een schrijfmachine waarmee korte berichten snel over grote afstanden verstuurd kunnen worden. Een telexmachine kan zowel berichten ontvangen als versturen, dus berichten kunnen worden uitgewisseld in gespreksvorm. In deze periode is het een van de snelste manieren om te communiceren over lange afstanden.[1]  

 

Dit telexbericht bestaat grotendeels uit het verslag van de begrafenis dat wordt uitgetypt in het Duits door de typiste op Huis Doorn, Fientje Snoek. Daarnaast laat het een gesprek zien tussen Fientje en Van de Pol, een vertegenwoordiger van het ANP. Dit gesprek is minstens net zo interessant als het verslag zelf, omdat het inzicht geeft in de werking van de telex.  

Het telexbericht begint met een korte uitwisseling tussen Fientje en Van de Pol, waarin Van de Pol een scherpe vooruitziende blik toont door op te merken dat het telexbericht in de toekomst een historisch document zal zijn. Nadat ze het eerste deel van het verslag heeft uitgetypt, krijgt Fientje van Van de Pol instructies over het gebruik van de telex. Ze moet bij het uittypen van het verslag niet achter elkaar door blijven typen, maar “tusschentijds na twintig regels telkens bijv een flink stuk letters” geven zodat de band van de telex tussendoor kan worden afgescheurd.

Ook moet Fientje even wachten wanneer er bij Van de Pol naar een ander telexapparaat overgeschakeld moet worden. Fientje vraagt na het typen van het verslag of het in Berlijn goed wordt ontvangen, wat Van de Pol bevestigt. Dit toont aan hoe snel de telex werkt: het verslag wordt op Doorn uitgetypt en via Amsterdam naar Berlijn gestuurd, waar het bijna gelijktijdig wordt ontvangen.[2]    

Fientje beoefent als typiste een beroep dat als ‘vrouwenwerk’ wordt gezien. Typewerk was aan het einde van de 19e eeuw nog onderdeel van het werk van kantoorbediendes, maar wordt aan het begin van de 20e eeuw een afzonderlijke functie. Hierdoor ontstaat het beroep van typiste. Van begin af aan wordt dit al als een vrouwenfunctie beschouwd. De populariteit van het beroep neemt sterk toe tot 1960, wanneer er zo’n 52.000 typistes werkzaam zijn in Nederland op een totale vrouwelijke beroepsbevolking van ruim 900.000. Aan het einde van de jaren ’60 begint de populariteit van het beroep al af te nemen. Dit komt vooral doordat vrouwen steeds hoger opgeleid zijn en dus meer beroepsmogelijkheden hebben. Ook nieuwe technologische ontwikkelingen, met name de uitvinding van de PC, dragen bij aan de afnemende populariteit van het beroep.[3]  

 

Nieuwe technologische ontwikkelingen betekenen ook de ondergang van de telex. De fax, die in de jaren ’80 in opkomst is, vervangt het langzamere telexapparaat. Desondanks houdt de telex het nog even vol: pas in 2007 sluit KPN het telexnetwerk in Nederland. Er zijn dan nog zo’n 200 gebruikers.[4]   

Bibliografie 

1. Dijk, Nana van. “Zo ontstond het ANP.” ANP. 5 december 2019. https://www.anp.nl/blog/44/zo-ontstond-het-anp 
2. RAZU. Collectie Losse Aanwinsten 1378-2022 (toeg. 022). Inv.nr. 749: Uitnodigingen en dergelijke voor bijeenkomsten van of ter gelegenheid van keizer Wilhelm II te Doorn, 1920-1941.
3. Tijdens, Kea. “‘Eens getikt altijd getikt?’ de rol van arbeidsdeling en technologie bij de opkomst en ondergang van het beroep van typiste, 1898-1998.” Tijdschrift voor Genderstudies, 1 (december 1998).  
4. “De telex is dood, leve RTM.” KPN. 9 februari 2007. https://web.archive.org/web/20120720202211/http://www.kpn.com/Artikel/De-telex-is-dood-leve-RTM.htm